Chùa Một Cột – tên chữ là Diên nghĩa là “ngôi chùa mang lại phúc lành lâu dài” – không chỉ là một công trình kiến trúc Phật giáo độc đáo, mà còn là biểu tượng tâm linh – lịch sử – nghệ thuật sâu thẳm nhất của Hà Nội.
Giới thiệu
Chùa Một Cột chỉ là tên dân gian. Tên gốc cổ của chùa là:
- Liên Hoa Đài– nghĩa là Đài Sen, mang tính biểu tượng Phật giáo.
- Còn cả một khu phức hợp quanh chùa được gọi là Diên Hựu Tự – nghĩa là “ngôi chùa kéo dài ân phúc”.
Tên thật của Chùa có ý nghĩa:
- “Diên” còn mang nghĩa duy trì mạch sống hoàng tộc.
- “Hựu” là lại nữa, như mong muốn được sinh con lần nữa sau ba lần mất con của vua Lý.
Ngôi chùa được dựng vào năm 1049, dưới thời vua Lý Thái Tông, dựa trên một giấc mộng: nhà vua chiêm bao thấy Phật Bà Quan Âm ngồi trên đài sen, trao cho ông một đứa con trai. Tỉnh dậy, vua lập tức cho dựng chùa trên một cột đá, mô phỏng hình ảnh hoa sen vươn lên giữa hồ Linh Chiểu, như trong giấc mơ. Ngay sau đó, hoàng tử Lý Nhật Tôn ra đời, trở thành vua Lý Thánh Tông – vị minh quân tiếp nối nhà Lý.
Ngày nay, tuy chùa đã được phục dựng nhiều lần qua các triều đại và chiến tranh, nhưng sự giản dị thanh tịnh và khí chất vươn cao vẫn còn nguyên vẹn. Chùa chỉ có một gian nhỏ, đặt tượng Quan Âm, đứng trên một cột đá cao hơn 4 mét giữa hồ vuông, như một đóa sen không bao giờ tàn.
Ý NGHĨA PHẬT PHÁP ẨN SAU KIẾN TRÚC
Chùa Một Cột là bản thể hóa của đóa sen nở trên mặt nước – biểu tượng cho sự giác ngộ trong Phật giáo:
- Cột đá duy nhất tượng trưng cho trục nối giữa trời – người – đất.
Khi đứng dưới nhìn lên, cảm giác giống như chính mình đang ngẩng đầu đón Phật.
- Ao vuông quanh chùa tượng trưng cho tâm người khi đã lặng – mới soi được Phật.
NHỮNG GIAI ĐOẠN THĂNG TRẦM
Chùa Một Cột không “bình yên” như vẻ bề ngoài.
- Thế kỷ 13–15: bị phá hủy một phần trong các cuộc chiến. Có thời điểm cột bị nghiêng, người dân cho rằng đó là điềm không lành của triều đình.
- Thời Pháp thuộc: bị bỏ hoang, cây cỏ mọc bừa bãi. Có một thời gian, dân quanh đó gọi là “chùa cột đơn cô” – chùa của sự lẻ loi.
- Tháng 9/1954: Trước khi rút quân khỏi Hà Nội, lính Pháp đã gài thuốc nổ phá sập hoàn toàn ngôi chùa.
- Tháng 4/1955, chính quyền Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa cho dựng lại chùa theo nguyên bản xưa, dựa vào các họa đồ cũ.
- Cột đá hiện tại bạn thấy không phải cột gốc thời Lý, mà được phục dựng sau năm 1955. Tuy nhiên, phần móng dưới đất vẫn còn chứa những mảnh vụn từ thời Lý, Trần – có nơi từng phát hiện gạch hoa in hình sen có niên đại cổ.
Địa chỉ của chùa
Chùa Một Cột nằm trong khuôn viên Quần thể Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, địa chỉ:
Phố Chùa Một Cột, phường Đội Cấn, quận Ba Đình, Hà Nội
Ngôi chùa nằm rất gần các địa danh quan trọng khác như:
- Lăng Bác
- Bảo tàng Hồ Chí Minh
- Phủ Chủ tịch
- Chùa Trấn Quốc (cách ~2km)
Hướng dẫn di chuyển đến Chùa Một Cột
Nếu đi xe buýt:
- Các tuyến dừng gần chùa: 09, 18, 33, 45, 50
- Xuống tại điểm: Bảo tàng Hồ Chí Minh / Lăng Chủ tịch
- Từ điểm dừng, đi bộ ~200m là tới cổng vào.
Nếu đi xe máy:
- Gửi xe tại bãi gửi xe của Bảo tàng Hồ Chí Minh hoặc bãi cạnh đường Ông Ích Khiêm
- Vé gửi: ~5.000 – 10.000đ
- Gợi ý đường ít người đi: Đi theo đường Ngọc Hà, rẽ vào đường nhỏ bên hông Phủ Chủ tịch, đi bộ xuyên qua lối cây xanh, cực kỳ yên tĩnh, tránh đám đông du lịch.
Nếu đi taxi/grab:
- Chọn điểm đến là: Chùa Một Cột – Ba Đình
- Nhưng nên dặn tài xế dừng ở ngã tư Ông Ích Khiêm – Ngọc Hà, bạn sẽ tránh được đường chính đông đúc.
- Từ điểm dừng, đi bộ 3–5 phút là tới.
Thời điểm nên đi:
- Sáng sớm từ 6h30–8h00: Không gian thanh tịnh, khách thưa, chụp ảnh cũng không vướng người.
- Ngày rằm, mồng 1 âm lịch: Có đông, nhưng đó là lúc du khách thấy rõ nhất sự linh thiêng ngự trị.
- Tháng 1–3 âm lịch (sau Tết): Mùa lễ hội, người đến lễ đông và thành kính. Nhưng nếu cần không gian tĩnh lặng, hãy chọn tháng 4–8.
- Tháng 3 – 7 âm lịch: Mùa sen nở, hương hoa nhẹ nhàng bao quanh chùa. Một trải nghiệm vừa hương, vừa sắc, vừa tâm.
Lưu ý khi đi đến Chùa Một Cột:
- Không nói chuyện to hoặc cười đùa trước Tam Bảo – chùa tuy nhỏ nhưng linh khí mạnh.
- Không chạm tay vào cột đá trụ chính – nhiều người làm vậy vì nghĩ sẽ “lấy may”, nhưng cột đá ấy không phải để xin xỏ, mà để giữ thăng bằng cho tâm và thân.
- Không nên mang hương to, vàng mã, mâm lễ lớn – đây là chốn thiền, không phải nơi thể hiện sự cầu kỳ.
- Mang lễ mặn, thịt cá – chùa thờ Phật, không thờ Thần.
- Mang tiền lớn, vàng mã – chùa không nhận hóa, không đốt.
- Hương vòng – gây khói, ảnh hưởng không gian.
Những điều nên làm và chuẩn bị khi đến Chùa
- xin lộc: có những buổi sáng sớm, sư thầy đặt sẵn vài nhành lộc nhỏ. Cầm về không phải để trưng, mà để bỏ dưới gối hoặc trong ví – như một niệm lành.
- Hoa sen tươi: tượng trưng cho niệm thanh cao.
Đi chùa Một Cột không chỉ là cầu khấn, mà là một lần “trở vào trong mình”, tìm lấy khoảng tĩnh lặng thật sự trong một thành phố ngày càng vội vã.
