Giới thiệu tổng quan
- Tên gọi: Chùa Hương (còn gọi là Hương Sơn – “Nam Thiên Đệ Nhất Động”).
- Vị trí: Thuộc xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội, cách trung tâm Hà Nội khoảng 60–65 km về phía Tây Nam.
- Đặc điểm nổi bật: Quần thể chùa – đền – động trên núi đá vôi, có suối Yến thơ mộng dài hơn 4 km. Đây là điểm đến hành hương, du lịch tâm linh và du ngoạn mùa xuân lớn nhất miền Bắc.
Lịch sử hình thành và tên gọi
- Khởi dựng: Tương truyền chùa Hương có từ thế kỷ XV, nhưng chính thức khởi dựng và mở rộng vào thế kỷ XVII thời Lê Trung Hưng, trên nền một ngôi chùa cổ hơn.
- Tên gọi “Hương Sơn”: “Hương” nghĩa là thơm, “Sơn” nghĩa là núi. Núi Hương Sơn có nhiều cây cỏ dược liệu, hoa trái, sơn thủy hữu tình nên gọi là “núi thơm”. Tên “Chùa Hương” theo đó mà có.
- Phát triển qua các thời kỳ: Triều Nguyễn, động Hương Tích được trùng tu, đúc tượng Quan Âm (1793); chùa Thiên Trù dựng năm 1686 làm “cửa ngõ” đón khách hành hương. Đến nay, chùa Hương trở thành trung tâm Phật giáo, tín ngưỡng dân gian nổi tiếng.
- Địa thế: Quần thể chùa Hương nằm trong thung lũng karst cổ, nước và núi đan xen, suối Yến làm trục chính.
- Thế kỷ XV–XVI: Theo truyền thuyết, một nhà sư đi khắp nơi tìm chỗ tu hành đã phát hiện ra động Hương Tích – được coi là trung tâm linh thiêng nhất. Ban đầu chỉ có am nhỏ, tượng thờ sơ sài.
- Năm 1686: Thiền sư Trần Đạo Viên Quang dựng chùa Thiên Trù (còn gọi là chùa Ngoài) làm nơi đón tiếp khách hành hương trước khi vào động Hương Tích. Đây được coi là mốc chính thức hình thành quần thể Chùa Hương như ngày nay.
- Thời Lê – Nguyễn: Nhiều công trình khác được bổ sung: chùa Giải Oan, đền Cửa Võng, chùa Hinh Bồng… tạo thành hệ thống “chùa – động – đền” hoàn chỉnh. Triều Nguyễn công nhận và sắc phong cho một số đền chùa trong quần thể này.
- Kháng chiến chống Pháp (1947–1954): Khu di tích bị bom đạn tàn phá, chùa Thiên Trù và nhiều công trình bị đổ nát.
- Sau 1954: Người dân địa phương và Phật tử bắt đầu khôi phục dần. Đặc biệt từ thập niên 1980 trở đi, Chùa Hương được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử – văn hóa quốc gia, tiến hành trùng tu quy mô lớn.
- Hiện nay: Chùa Hương vừa là trung tâm hành hương Phật giáo lớn nhất miền Bắc, vừa là danh thắng du lịch nổi tiếng.
Kiến trúc – Quần thể
- Chùa Thiên Trù: Ngôi chùa chính, kiến trúc chữ Đinh, mái ngói cong, sân rộng.
- Động Hương Tích: Trung tâm tâm linh, được mệnh danh “Nam Thiên Đệ Nhất Động”, có tượng Quan Âm bằng đá xanh, thạch nhũ tự nhiên, điện thờ cổ kính.
- Chùa Giải Oan, chùa Hinh Bồng, Long Vân, Thanh Sơn, đền Trình: Các điểm hành lễ trên tuyến hành hương.
- Hệ thống hang động – núi đá: Thạch nhũ, khe suối, vách đá dựng đứng, các lối mòn leo núi, tạo cảnh quan kỳ thú.
- Không gian mở: Các công trình nằm phân tán trên triền núi, kết hợp với cảnh quan thiên nhiên, tạo thành hành trình từng chặng.
Lễ hội Chùa Hương
- Thời gian: Khai hội chính thức mồng 6 tháng Giêng âm lịch, kéo dài đến hết tháng 3 âm lịch.
- Phần lễ: Dâng hương, tụng kinh, lễ khai hội ở Thiên Trù, lễ Phật Bà Quan Âm, cầu an cầu phúc.
- Phần hội: Du ngoạn suối Yến, leo núi, ngắm cảnh, nghe hát dân ca chèo đò, thưởng thức ẩm thực địa phương.
- Ý nghĩa: Lễ hội Chùa Hương vừa là hành trình tín ngưỡng cầu may mắn, vừa là “trẩy hội xuân” – hòa nhập thiên nhiên đầu năm.
- Quy mô: Hàng triệu lượt khách mỗi mùa, trở thành lễ hội lớn nhất miền Bắc.
Cảnh quan thiên nhiên
- Suối Yến: Dài hơn 4 km, hai bên bờ là núi đá vôi, ruộng lúa, mùa xuân nước trong xanh.
- Núi đá vôi: Tạo dáng đa dạng, có đường leo lên các chùa.
- Hệ sinh thái: Cây bụi, sim, mua, tre nứa, sen nở ven suối, chim rừng và thủy sinh phong phú.
- Không gian mở: Sự kết hợp núi – suối – hang động tạo cảm giác “non nước hữu tình” hiếm có.
Hoạt động văn hóa – tâm linh
- Chùa Hương được coi là “Nam Thiên Đệ Nhất Động”.
- Lễ hội gắn liền với việc tôn vinh Đức Quan Thế Âm Bồ Tát – biểu tượng của lòng từ bi cứu khổ.
- Hành trình đến Chùa Hương là hành trình rèn luyện tâm đức: “Đi lễ Phật – về với thiên nhiên”.
- Hành hương: Đi đò suối Yến, lễ Phật ở Thiên Trù, lên động Hương Tích, ghé chùa Giải Oan, đền Trình.
- Âm nhạc dân gian: Hát đối, hát chèo đò trên suối Yến mùa lễ hội.
- Ẩm thực đặc trưng: Rau sắng, mơ rừng, củ mài, chè lam, măng trúc, cá suối, gà đồi.
Cách di chuyển
Tự túc (ô tô/xe máy):
- Từ trung tâm Hà Nội theo quốc lộ 6 hoặc đường Nguyễn Trãi – Hà Đông – Chúc Sơn – Xuân Mai – Đại Nghĩa – xã Hương Sơn (Mỹ Đức).
- Khoảng cách 60–65 km, đi 1,5–2 giờ.
Xe bus:
- Đi bus 75 (Bến xe Yên Nghĩa – Hương Sơn) xuống bến gần chùa, sau đó đi xe ôm hoặc đi bộ.
Tour trong ngày:
- Nhiều công ty du lịch tổ chức tour Chùa Hương – Quan Sơn kết hợp.
Giá vé và dịch vụ
- Vé thắng cảnh: Khoảng 80.000–120.000 đồng/người (tùy mùa).
- Vé đò suối Yến: Khoảng 50.000–100.000 đồng/người/lượt.
- Cáp treo: Khoảng 120.000–150.000 đồng/lượt khứ hồi lên động Hương Tích.
- Gửi xe: 10.000–20.000 đồng/xe máy.
Kinh nghiệm – Lưu ý
- Đi sớm, chọn ngày thường để tránh đông.
- Mặc đồ thoải mái, mang giày thể thao để leo núi.
- Không xả rác, không chen lấn, hạn chế đốt vàng mã.
- Mua vé tại quầy chính thức, không qua cò mồi.
- Mang theo nước uống, đồ ăn nhẹ vì tuyến đường dài.
