Nhà tù Hỏa Lò, hay còn gọi là “Nhà pha Hỏa Lò” (Maison Centrale trong tiếng Pháp), là một di tích lịch sử nổi tiếng tọa lạc tại số 1 phố Hỏa Lò, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Nơi đây là chứng nhân của một giai đoạn bi tráng trong lịch sử Việt Nam, từ thời Pháp thuộc cho đến cuộc kháng chiến chống Mỹ.
Thông tin cơ bản
- Địa chỉ: 1 Hoả Lò, Hoàn Kiếm, Hà Nội – gần ngã tư Hai Bà Trưng – Tràng Thi.
- Giờ mở cửa: 8h00 – 17h00 hàng ngày (mở cả cuối tuần, nghỉ lễ có thể thay đổi).
Vé tham quan
- Giá vé phổ thông: 30.000 VNĐ/người lớn.
- Học sinh, sinh viên, người cao tuổi được giảm giá (có mang theo thẻ).
- Trẻ em dưới 15 tuổi được miễn phí vé, nhưng nên có người lớn đi kèm.
- Thời gian tham quan lý tưởng: 1.5–2 tiếng. Đi buổi sáng là đẹp nhất, nhưng đi cuối giờ chiều sẽ cảm nhận được rõ hơn về nơi đây.
Cách di chuyển
Có thể đi bộ, đi xe máy, hoặc bắt xe buýt (các tuyến đi qua: 02, 32, 34, 38…).
Đi xe máy (thuê hoặc cá nhân)
- Google Maps: Chỉ cần tìm “Nhà tù Hỏa Lò” là ra.
- Gửi xe:
- Ngay trước cổng Nhà tù có bãi gửi xe máy giá 5.000đ.
- Nếu hết chỗ: gửi tại trụ sở UBND phường Trần Hưng Đạo bên cạnh hoặc vinmart nhỏ ở gần số 3 Hỏa Lò.
Đi taxi / xe công nghệ
- Grab, Xanh SM, Be đều có thể đặt dễ dàng. Hãy chọn điểm đến là: Nhà tù Hỏa Lò, 1 Hỏa Lò, Hoàn Kiếm.
Có thể đi bộ, đi xe máy, hoặc bắt xe buýt (các tuyến đi qua: 02, 32, 34, 38…).
Lưu ý khi vào tham quan
- Không mặc quần đùi, áo ba lỗ, váy quá ngắn hoặc đồ phản cảm.
- Không quay phim, chụp ảnh ở khu vực có biển cấm (như khu tưởng niệm).
- Không chạm tay vào hiện vật hay trèo rào chắn.
- Giữ im lặng ở khu tưởng niệm, đặc biệt là khu ghi danh liệt sĩ.
- Giữ gìn vệ sinh nơi công cộng
Giới thiệu về nhà Tù Hoả Lò
Tên “Hỏa Lò” không phải là một danh từ ngẫu nhiên. Trước khi thành nhà tù, khu vực này từng là nơi sản xuất bếp lò, đồ đất nung – vậy nên gọi là “phố Hỏa Lò”. Nơi từng nung lửa để giữ ấm con người, lại trở thành “lò luyện ý chí” của những người cách mạng trong bóng tối của tra tấn và giam cầm.
Nhà tù này được người Pháp xây dựng từ 1896, ban đầu có tên là Maison Centrale – dành cho tù chính trị và các tội phạm đặc biệt nguy hiểm thời thuộc địa. Nhưng dần dần, người dân Việt Nam chỉ còn nhớ nó với cái tên “địa ngục trần gian”.
Nhà tù Hỏa Lò không bắt đầu bằng dây thép gai hay tường đá. Nó bắt đầu bằng… một quyết định hợp pháp của chính quyền Pháp để xây dựng một “Maison Centrale” – nơi chuyên dùng để nhốt kẻ phản loạn – tức những người Việt dám mở miệng nói về độc lập.
Pháp xây nhà tù ngay giữa lòng Hà Nội, không ở rìa. Vì nó không giấu giếm. Nỗi sợ mới hiệu quả khi người ta chứng kiến nó mỗi ngày.
Nó không phải nhà tù lớn nhất, nhưng là nhà tù đáng sợ nhất. Cũng là nơi những người “bị cắt khỏi lịch sử” cố giữ lại ký ức bằng móng tay, mẩu than, vết máu.
Sức chứa thiết kế ban đầu chỉ khoảng 500 người. Nhưng vào những năm đấu tranh mạnh mẽ nhất, số tù nhân lên tới 2.000 người, gấp 4 lần mức cho phép. Nơi đây trở thành địa ngục giữa lòng Hà Nội, nơi mà con người chỉ còn là xác thịt bị thử thách bởi cùm gỗ, xiềng xích, đói khát, và tra tấn.
Người Việt từng giam giữ người Việt, dưới chỉ huy của Pháp. Có những lính canh, tay sai, được tuyển từ các tỉnh lẻ, sống trong khu nhà riêng phía sau khu hành chính, không được tiếp xúc với tù chính trị để tránh bị giác ngộ cách mạng.
Bên trong bức tường dày 4m và cấu trúc thật của Nhà Tù Hoả Lò
Nhà tù Hỏa Lò có những cấu trúc thiết kế tinh vi:
- Tường đá cao 4m, dày tới 0.5m, có mảnh chai, kẽm gai cắm kín phía trên – chống trốn thoát tuyệt đối.
- Phòng biệt giam tối đen như mực, không cửa sổ – tù nhân ở đây không biết ngày đêm, bị cắt hoàn toàn với thế giới.
- “Cối xay người” – xà lim chung, nơi nhốt cả chục người trong một không gian chỉ đủ cho 4–5 người nằm.
- Dãy cùm chân dài, nơi các tù nhân bị giam nằm xếp lớp – không được duỗi chân, không được tự ngồi dậy.
Đặc biệt, bạn sẽ thấy một phần tái hiện máy chém thật – mà người Pháp từng sử dụng để hành quyết tại chỗ những người kháng chiến Việt.
Cấu trúc của Nhà Tù Hoả Lò
Cổng chính
- Cổng chính xây bằng đá tổ ong dày gần 1 mét, cửa gỗ sắt nặng nề, phía trên khắc chữ “Maison Centrale”.
- Ngay sau cổng là phòng tiếp nhận, nơi lột sạch mọi thứ: quần áo, thư từ, tự do, thậm chí là cả cái tên. Tù nhân sẽ được đánh số, ghi hồ sơ và phân loại.
Khu A – Giam giữ tù nhân thường phạm (người Việt)
- Tù nhân thường bị ép lao động, đánh đập nếu phạm luật nội bộ.
- Có khoảng 20 phòng giam lớn nhỏ, mỗi phòng 20–30 người. Họ nằm san sát nhau trên sàn xi măng, không gối, không chăn.
Khu B – Tù chính trị (cách mạng)
- Đây là khu đặc biệt. Tường cao hơn, cửa có lỗ nhỏ quan sát. Tù nhân ở đây thường bị cô lập, nhưng đồng thời là nơi hình thành các nhóm bí mật – tổ chức các buổi học chính trị, hát cách mạng…
- Phòng giam ở đây không có ánh sáng trực tiếp, chỉ có một khe nhỏ phía cao sát trần. Tù nhân phải nằm xiềng chân cả ngày, hoặc bị cùm cố định bằng cùm gỗ nặng.
Khu C – Phòng tử hình và máy chém
- Máy chém do thực dân Pháp mang từ chính quốc sang, còn được trưng bày nguyên bản tại đây
- Tử tù sẽ bị nhốt riêng một ngày trước khi hành hình, không ai được phép nói chuyện, không được ăn uống nếu không cần thiết.
- Sau khi chém, xác được chôn thẳng vào mảnh sân nhỏ phía sau, không qua nghi thức và không có tên tuổi
Xà lim tối – Khu giam biệt lập đặc biệt
- Nằm sâu dưới tầng ngầm, không cửa sổ, bốn bức tường cách âm tuyệt đối.
- Giam những người nguy hiểm nhất, thường là cán bộ cao cấp hoặc người tổ chức vượt ngục.
- Họ bị nhốt đơn độc 24/24, không ánh sáng, không tiếng người.
Khu nữ tù
Trong sơ đồ tổng thể của Nhà tù Hỏa Lò, khu nữ tù không được thiết kế riêng biệt rõ ràng như khu tử tù hay phòng biệt giam. Nó được xếp vào một góc nhỏ, tách biệt để các nữ tù nghe được tiếng tra tấn của khu nam tù
Tại đây, các nữ chiến sĩ cách mạng bị giam giữ trong điều kiện đặc biệt khắc nghiệt:
- Phòng giam chật hẹp, âm ẩm, thường chỉ có một hoặc hai khe thoáng, không đủ để ánh sáng chiếu vào.
- Không bị cùm chân như nam tù, nhưng không có nghĩa là tự do hơn: mỗi người chỉ có một tấm chiếu rách, nằm trực tiếp trên nền đá lạnh
- Nhà vệ sinh chung cho cả phòng – một cái xô nhỏ không nắp, bốc mùi, đặt ở góc phòng, không có rèm che
- Đồ ăn chủ yếu là cơm thiu, canh thừa, đôi khi còn là thức ăn từ khu nam tù bỏ lại. Họ phải nhặt rau héo từ rác, nấu lại để sống sót.
Khu quản lý & nhà lính canh
- Phía sau là dãy nhà ở của lính gác, bếp ăn và nơi nghỉ của quản ngục Pháp.
- Nơi này từng có một khu hồ nhỏ, nơi lính Pháp giặt đồ và rửa dao sau mỗi lần chém.
Khu trưng bày hiện vật và lịch sử
Khu trưng bày hiện vật tại Nhà tù Hỏa Lò được chia thành nhiều không gian nhỏ, tái hiện lại cuộc sống trong tù, các công cụ tra tấn, và quá trình đấu tranh của các chiến sĩ cách mạng bị giam giữ. Một số nội dung chính bao gồm:
Hiện vật về đời sống tù nhân
- Bộ quần áo tù nhân bằng vải thô, bạc màu.
- Dụng cụ ăn uống như bát, thìa, bình nước.
- Các vật dụng sinh hoạt cá nhân được tù nhân tự chế như lược gỗ, bàn chải tre, kim khâu…
Cùm chân, gông xiềng
- Cùm gỗ, cùm sắt – được dùng để giam giữ tù nhân.
- Có loại cùm đơn, cùm đôi, cùm cố định sát sàn.
- Một số cùm thật từng được sử dụng trong xà lim tối.
Dụng cụ tra tấn
- Roi mây, roi da, dây thừng, đinh nhọn, gậy sắt.
- Các hình thức tra tấn từng được thực dân Pháp áp dụng để khai thác thông tin hoặc trừng phạt.
Tư liệu, hình ảnh
- Ảnh chụp các chiến sĩ cách mạng trong tù.
- Hồ sơ, sổ ghi tên, giấy tờ cá nhân và trích lục bản án.
- Sơ đồ nhà tù qua từng giai đoạn.
Khu tưởng niệm
- Bàn thờ nhỏ với di ảnh các liệt sĩ, nến và hương.
- Tường ghi danh những người đã hy sinh khi bị giam giữ tại đây.
- Nơi khách tham quan có thể thắp hương tưởng nhớ.
Tổng kết
Nhà tù Hỏa Lò không phải là một điểm đến thông thường. Đây là nơi lưu giữ dấu tích của một thời kỳ lịch sử đầy khốc liệt, thể hiện rõ sự tàn bạo của chế độ thực dân và tinh thần kiên cường, bất khuất của những người yêu nước. Mỗi bức tường, mỗi phòng giam, mỗi hiện vật trưng bày ở đây đều là một bằng chứng sống, không thể chối cãi về những gì đã từng xảy ra.
